Nokkrar staðreyndir um nýja fæðingarorlofsfrumvarpið
Um þessar mundir eru 20 ár frá því að gildandi lög um fæðingar- og foreldraorlof voru sett. Þá var feðrum í fyrsta sinn tryggður sjálfstæður réttur til fæðingarorlofs. Ekki leið langur tími þar til krafan um að lengja fæðingarorlofið úr níu mánuðum í tólf varð almenn. Nú hefur sú áralanga barátta skilað sér í frumvarpi til nýrra heildarlaga sem félags- og barnamálaráðherra hefur lagt fram á Alþingi. Fyrir utan langþráða lengingu orlofsins felur frumvarpið í sér ýmsar jákvæðar breytingar sé miðað við gildandi lög. BHM styður frumvarpið en lýsir vonbrigðum með að þar sé ekki lögð til hækkun á hámarksgreiðslu til foreldra í fæðingarorlofi. Mjög brýnt er að hækka þetta hámark til að stuðla að því að lögin nái markmiði sínu.
BHM hefur um árabil barist fyrir lengingu fæðingarorlofsins, hækkun hámarksgreiðslna og öðrum umbótum á kerfinu. Á undanförnum árum hefur BHM einnig tekið virkan þátt í samráði stjórnvalda og haghafa um stefnumótun á þessu sviði. Undirritaður sat fyrir hönd BHM í starfshópi sem félags- og barnamálaráðherra skipaði á síðasta ári til að endurskoða lög um fæðingar- og foreldraorlof í heild sinni. Afrakstur þeirrar vinnu birtist í frumvarpi því sem hér um ræðir.
Réttindi barns og réttindi foreldra fara saman
BHM hefur lagt áherslu á þá grunnforsendu laganna að réttur til launa í fæðingarorlofi er einstaklingsbundinn réttur sem fólk aflar sér með þátttöku á vinnumarkaði. Einnig hefur bandalagið ávallt talið að tvíþættu markmiði laganna – að barn njóti samvista við báða foreldra og að foreldrar geti samræmt fjölskyldu- og atvinnulíf – yrði best náð með því að orlofið skiptist sem jafnast milli foreldra. Jöfn skipting tryggir bæði réttindi barnsins og réttindi foreldranna. Því styður BHM þá skiptingu sem kveðið er á um í frumvarpinu, þ.e. að báðir foreldrar hafi sex mánaða sjálfstæðan rétt til fæðingarorlofs en að heimilt sé að framselja einn mánuð til hins foreldrisins.
Komið til móts við ólíkar þarfir
Í frumvarpinu er kveðið á um ýmis tilvik sem leitt geta til lengingar fæðingarorlofs eða heimildar til aukins framsals eða tilfærslu á réttinum milli foreldra. Í sumum tilvikum getur foreldri þannig átt rétt á tólf mánaða fæðingarorlofi. Þessi ákvæði eru ítarlegri en í gildandi lögum og taka til fleiri tilvika. BHM fagnar þessum breytingum enda fela þær í sér viðleitni til að koma til móts við ólíkar þarfir og aðstæður fólks. Sem dæmi má nefna að ef annað foreldri á hvorki rétt á fæðingarorlofi né fæðingarstyrk, hér á landi eða erlendis, færist rétturinn til hins foreldrisins. Einnig að við tilteknar aðstæður sé Vinnumálastofnun heimilt að færa ónýttan rétt forsjárlauss foreldris til forsjárforeldris. Þess má einnig geta að samkvæmt frumvarpi ráðherra á réttur til fæðingarorlofs að gilda í 24 mánuði frá fæðingu barns, frumættleiðingu barns eða töku barns í varanlegt fóstur. Í þessu felst talsverður sveigjanleiki sem auðveldar foreldrum að samræma fjölskyldulíf og þátttöku á vinnumarkaði.
Hækkun þaksins er jafnréttismál
Ekki er lögð til hækkun á hámarksgreiðslu fæðingarorlofsgreiðslna í nýju frumvarpi og veldur það töluverðum vonbrigðum. Hámarksgreiðsla í fæðingarorlofi nú, 600 þúsund krónur á mánuði, er um 50% lægri að raungildi en hámarksgreiðsla var árið 2007.
Hámarksgreiðsla fæðingarorlofs er nú um 65% af meðalheildarlaunum karlkyns sérfræðinga með háskólamenntun en 80% af meðalheildarlaunum kvenna í sama flokki.
Það má ekki vera þannig að fjölskyldur verði fyrir miklu tekjufalli við það að nýta rétt sinn samkvæmt lögunum. Hallar þar verulega á feður í sambúð vegna þess launamunar sem enn er milli kynjanna í íslensku samfélagi. Það beinlínis vinnur gegn markmiði laganna.
Hornsteinn jafnréttis í íslensku samfélagi
Fyrirkomulag fæðingar- og foreldraorlofs er hornsteinn jafnréttis í íslensku samfélagi. Það þjónar hagsmunum barna og foreldra og framtíðarinnar að gera nauðsynlegar umbætur á löggjöfinni og afgreiða frumvarp félags- og barnamálaráðherra sem fyrst svo að 12 mánaða fæðingarorlof taki gildi 1. janúar 2021.
