Almennar skyldur
Starfsskyldur í vinnusambandi eru skilgreindar í ráðningarsamningi og reglum á vinnustað, innan þeirra marka sem lög og kjarasamningar setja.
Auknar skyldur opinberra starfsmanna
Starfsfólk ríkis og sveitarfélaga ber aðrar skyldur en starfsfólk á almennum vinnumarkaði.
Sérstaða opinberra starfsmanna byggir á hlutverki þeirra sem fulltrúa ríkis og sveitarfélaga við framkvæmd opinbers valds og þjónustu við almenning. Þetta hlutverk setur þá í sérstöðu sem felur í sér auknar skyldur og ábyrgð samanborið við starfsfólk á almennum vinnumarkaði.
Hér er nánari skýring á þessum þáttum:
Lögbundin valdheimild
Opinberir starfsmenn taka ákvarðanir á grundvelli lögbundinna valdheimilda. Þessar ákvarðanir geta haft bein áhrif á réttindi og skyldur borgaranna, svo sem í tengslum við útgáfu leyfa, skattlagningu eða ákvarðanir um velferðarþjónustu. Þetta krefst nákvæmni, óhlutdrægni og þess að starfið sé unnið innan ramma laga.
Hlutleysi og fagmennska
Opinberir starfsmenn eru bundnir af kröfum um hlutleysi og fagmennsku, sem tryggja að ákvarðanir séu teknar á grundvelli almannaheilla en ekki persónulegra hagsmuna. Þetta krefst siðferðislegrar ábyrgðar sem er ekki alltaf sambærileg við skyldur starfsfólks á almennum vinnumarkaði.
Þagnarskylda og meðferð trúnaðargagna
Opinberir starfsmenn vinna oft með viðkvæmar upplýsingar sem lúta að einstaklingum eða ríkisfjármálum. Þagnarskylda þeirra er lögbundin og vanræksla hennar getur haft alvarlegar afleiðingar.
Ábyrgð gagnvart almenningi
Sem fulltrúar ríkis og sveitarfélaga bera opinberir starfsmenn ábyrgð gagnvart almenningi. Þeir þurfa að uppfylla væntingar um gagnsæi, sanngirni og áreiðanleika. Starfsmenn á almennum vinnumarkaði bera sjaldnast slíka samfélagslega ábyrgð.
Þjónustuskylda
Í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins (nr. 70/1996) kemur fram að opinberir starfsmenn skulu sinna störfum sínum í þágu almennings. Þetta krefst sérstakrar skuldbindingar til að veita góða þjónustu og gæta hagsmuna samfélagsins.
Stjórnunarréttur vinnuveitanda
Vinnuveitandi nýtur svokallaðs stjórnunarréttar, sem veitir honum heimild til að skipuleggja og stýra vinnu starfsfólks. Í þessum rétti felst meðal annars heimild til að stjórna vinnufyrirkomulagi, hafa eftirlit með frammistöðu starfsfólks og taka ákvarðanir um ráðningu og uppsagnir.
Stjórnunarrétturinn er ekki lögfestur en er grundvöllur allra vinnusambanda og viðurkenndur sem ein af meginreglum vinnuréttarins. Hins vegar sætir hann ýmsum takmörkunum sem stafa af lögum, kjarasamningum og ráðningarsamningum starfsfólks.