„Það versta var að verða opinber starfsmaður“

Staðgreiðsluskrár ríkisskattsstjóra sýna þetta einnig glöggt en fjöldi starfandi á aldrinum 25-64 ára jókst tvöfalt hraðar á almennum markaði en opinberum markaði árin 2010-2022. Á árinu 2022 voru um 31% starfandi á aldrinum 26-54 ára hjá hinu opinbera en hlutfallið hefur lækkað stöðugt á síðasta áratug. Eini undirflokkur opinbera markaðarins sem hefur stækkað hraðar en fyrirtæki á almenna markaðnum á tímabilinu eru í flokknum opinber fyrirtæki.

Tölum um samkeppnishæfni

Úr skýrslu Intellecon: „Sögulega séð hafa laun hjá hinu opinbera jafnan verið lægri en á hinum almenna markaði. Á síðustu árum hefur þessi munur nánast horfið... laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn“.

Þetta er vægast sagt áhugaverð fullyrðing og í raun fráleit framsetning. Sérstaklega fyrir þær sakir að ekki eru færð nein sannfærandi rök fyrir þessu í skýrslunni. Borin eru saman meðaltöl í launakostnaði og heildarlaunum fullvinnandi fyrir hópa sem tæpast eru samanburðarhæfir. Ekki er fjallað um það að rúmlega 50% starfandi hjá ríki eru með háskólamenntun að baki og um 40% starfandi hjá sveitarfélögum samanborið við um 13% á almenna markaðnum skv. vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar. Um sérfræðinga er það helst sagt að þau sem vinna í heilbrigðis- og félagsþjónustu hafi töluvert hærri greidd heildarlaun en aðrir sérfræðingar hjá hinu opinbera. Ekki er fjallað um tímakaup sérfræðinga á opinbera markaðnum í samanburði við sérfræðinga á almennum markaði og verulegt vanmat á störfum þeirra. Um þetta og kynbundin launamun í boði ríkis og sveitarfélaga hef ég áður fjallað um í grein minni „Opinbert óréttlæti“. Þar fjalla ég um þá sorglegu staðreynd að þessir sérfræðingar, sem eru í yfirgnæfandi meirihluta konur, niðurgreiða í raun vinnuafl sitt í þágu fyrirtækja á almennum markaði.

Á verðmætasköpun sér aðeins stað á einkamarkaði?

„Eins og ykkur er flestum kunnugt þá skipti ég um starfsvettvang fyrir um 18 mánuðum síðan og flest þekkið þið minn bakgrunn og því ætti ekki að koma ykkur á óvart að það versta við þessi nýju umskipti í mínu lífi var að verða opinber starfsmaður”.

Þetta sagði Guðrún Hafsteinsdóttir, alþingismaður Suðurkjördæmis, í byrjun erindis síns í útgáfuhófi umræddrar skýrslu. Erindi Guðrúnar bar heitið Verða verðmæti til í skúffum embættismanna?

Boðskapur erindisins laut að mestu að yfirburðum almenna markaðarins í verðmætasköpun og þær hættur sem útþensla hins opinbera skapaði fyrir samfélagið. Ekki er ljóst hvort háttvirtur þingmaður hafi þá staðföstu trú að hag kjósenda hennar og fyrirtækja verði best borgið með skólakerfi, heilbrigðiskerfi og orkuinnviðum á einkamarkaði, svo dæmi séu tekin. Það er vissulega rétt sem þingmaðurinn segir að stærð opinbera markaðarins séu skorður settar af verðmætasköpun einkamarkaðar til lengri tíma en það er gamaldags og klisjukennd framsetning að verðmætasköpun eigi sér einungis stað á einkamarkaði. Staðreyndin er nefnilega að hið opinbera er virkur þátttakandi í verðmætasköpun hagkerfisins. Opinberi markaðurinn framleiðir aðföng fyrir verðmætasköpun fyrirtækja á almennum markaði og starfsfólk opinbera markaðarins er verðmætur hlekkur í verðmætasköpuninni. Þetta á sérstaklega við á þeim mörkuðum þar sem markaðsbrestur ríkir og þar sem opinberir aðilar eru líklegri en almennur markaður til að ná fram kostnaðarlágmörkun.

Tölum út frá staðreyndum

Gagnrýni á opinbera markaðinn og aðhald frá skattgreiðendum er bæði sjálfsagt og skiljanlegt. BHM fagnar upplýstri umræðu um opinbera markaðinn. Sameiginlegt markmið okkar allra á að vera að hámarka velferð fólks og fyrirtækja með kröftugri verðmætasköpun á báðum mörkuðum. Sú moðsuða sem sett var fram af Félagi atvinnurekenda í síðustu viku var þó hvorki upplýst né til nokkurs gagns. Slík hagsmunasamtök eiga að hafa metnað til að gera betur.