Ómarktækur samanburður
Í úttekt Viðskiptaráðs er meðalfjöldi vinnustunda opinberra starfsmanna sagður 32,3 klukkustundir á viku, samanborið við 35,7 klukkustundir í einkageiranum. Í samanburðinum velur Viðskiptaráð að láta þess hvergi getið að umrætt meðaltal tekur til allra starfa, bæði þeirra sem eru í fullu starfi og þeirra sem gegna hlutastörfum. Í ljósi þess að hlutastörf og vaktavinnustörf eru mun algengari hjá hinu opinbera en í einkageiranum hlýtur þessi samanburður að teljast ómarktækur. Í skýrslu kjaratölfræðinefndar vorið 2024 er þessi mismunur rakinn til umfangs hlutastarfa, (sjá bls. 34 í Vorskýrslu 2024.) Einnig er mikilvægt að hafa í huga að þau störf sem hér um ræðir eru að stórum hluta unnin af fjölmennum kvennastéttum. Samkvæmt vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar eru 73% þeirra sem starfa í opinbera geiranum konur.[1]
[1] Hagstofa Íslands. Atvinnugreinar O-Q: Opinber stjórnsýsla, fræðslustarfsemi, heilbrigðis- og félagsþjónusta.
Villandi framsetning
Lítum nánar á framsetningu Viðskiptaráðs og skoðum einungis fullvinnandi starfsfólk í báðum geirum. Samkvæmt gögnum kjaratölfræðinefndar fá fullvinnandi hjá hinu opinbera greiddar 177 klukkustundir að meðaltali á mánuði en á almenna markaðnum eru þær að meðaltali 175,1.[1] Þetta sýnir að starfsfólk hjá hinu opinbera vinnur að jafnaði fleiri vinnustundir en fólk á almennum vinnumarkaði. Viðskiptaráð velur hins vegar að sýna meðaltal vinnustunda fyrir alla, bæði fullvinnandi og hlutastörf. Þessi skekkja í útreikningum veldur því að vinnuvikan virðist styttri hjá opinberum starfsmönnum. Hún er hins vegar sambærileg ef einungis er borið saman starfsfólk í fullu starfi. Það er því eðlilegt að spyrja hvað vaki fyrir Viðskiptaráði með jafn villandi framsetningu?
[1] Tölfræðigögn Vorskýrsla Kjaratölfræðinefndar 2024.
Kynskiptur vinnumarkaður
Hlutfall karla er marktækt hærra í einkageiranum en þeim opinbera. Af þeim sem starfa í einkageiranum eru 65% karlar en 35% konur.[1] Karlar vinna að jafnaði fleiri vinnustundir á viku, eða 38 klukkustundir samanborið við 31 klukkustund hjá konum.[2] Þar að auki vinna karlar frekar yfirvinnu, sem hækkar heildarfjölda vinnustunda í einkageiranum enn frekar. Þessi mismunur á hlutföllum kynjanna skekkir því samanburðinn umtalsvert þegar lagt er mat á tímakaup og lengd vinnuvikunnar. Þó vaktavinna geti vissulega boðið upp á aukavaktir, er rýmið fyrir yfirvinnu í opinbera geiranum iðulega takmarkaðra en í einkageiranum.
[1] Hagstofa Íslands. Aðrar atvinnugreinar að landbúnaði, skógrækt og fiskveiðum undanskildum.
[2] Tölfræðigögn Vorskýrsla Kjaratölfræðinefndar 2024.
Dragbítur á vitræna umræðu
Samanburður Viðskiptaráðs á launakjörum opinberra starfsmanna og starfsfólks í einkageiranum er villandi og byggir á forsendum sem skekkja myndina. Úttektin og framsetning hennar virðist því einungis gerð í áróðursskyni. Þá er rétt að spyrja um hvað snýst áróðurinn og hverjum er hann ætlaður? Það er ekki langsótt að draga þær ályktanir að skilaboðin séu ætluð stjórnmálafólki, mögulega þeim sem nú freista þess að mynda nýja ríkisstjórn, og séu liður í síendurteknu suði Viðskiptaráðs um að einkamarkaðurinn sé betur til þess fallinn að reka skóla, heilbrigðis- og velferðarþjónustu en hið opinbera.
Vilji Viðskiptaráð hins vegar vitræna umræðu um launamun í samfélaginu er ekki úr vegi að ráðleggja þeim, sem þar ráða ríkjum, að byggja hana á staðreyndum og framsetningu sem stenst skoðun. Rangfærslur eru til þess eins fallnar að villa um fyrir fólki og torvelda sanngjarna greiningu á vinnumarkaðnum. BHM hvetur til þess að umræða um vinnumarkaðsmál sé fagleg og byggð á réttum forsendum. Einungis þannig má tryggja upplýsta, sanngjarna og traustvekjandi umræðu um launakjör og vinnumarkað.
Höfundur er formaður BHM.