Í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins er ekki gerð krafa um íslenskan ríkisborgararétt.  

Um aðgengi fólks að störfum í opinberri þjónustu gilda almennar reglur um jafna meðferð án tillits til ríkisfangs. Sömu reglur gilda í Svíþjóð, Danmörku, Noregi og Finnlandi. Alls staðar eru störf hjá hinu opinbera aðgengileg þeim sem hafa tilskilin atvinnuleyfi, eins og fram kemur í frumvarpi til breytinga á starfsmannalögum sem tóku gildi í febrúar 2019. Með þeirri breytingu var ákvæði laganna um íslenskan ríkisborgararétt sem skilyrði til að fá skipun eða ráðningu í starf hjá hinu opinbera fellt brott.

Í dag eru almenn hæfisskilyrði fyrst og fremst bundin við að starfsfólk hafi almenna menntun og að auki þá sérmenntun sem lögum samkvæmt er krafist eða eðli málsins samkvæmt verður að heimta til óaðfinnanlegrar rækslu starfans, sbr. 6. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.  

Samkvæmt 4. mgr. 28. gr. EES-samningsins er aðildarríkjum heimilt að undanskilja störf í opinberri þjónustu frá reglum um frjálsa för og binda aðgang að þeim við eigin ríkisborgara.  Um sérstaka undanþágu er að ræða frá reglum EES-réttar um frjálst flæði launafólks sem Ísland, líkt og önnur Norðurlönd, hefur kosið að byggja ekki á.

Í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins kemur fram að í þeim ríkjum þar sem þessari undanþágu hefur verið beitt skuli hún túlkuð þröngt. Sýna þurfi fram á að starfið sem um ræðir feli í sér beina eða óbeina aðild að beitingu opinbers valds sem hafi þann tilgang að vernda ríkið eða almenna hagsmuni annarra opinberra aðila.  

Reiknivél fyrir verð á útseldri vinnu

Spurt og svarað um sjúkradagpeninga Sjúkrasjóðs

Spurt og svarað um sjúkradagpeninga Styrktarsjóðs

Reykjavíkurborg og önnur sveitarfélög

Hvíldartímareglur, dagleg og vikuleg hvíld

Áreitni og ofbeldi í garð starfsfólks

Opinber hlutafélög og sjálfseignarstofnanir

Sameiginlegar reglur um viðurkenningu starfsréttinda gera háskólafólki, þar á meðal á heilbrigðissviði, kleift að starfa í öðrum EES-ríkjum og nota þar menntun og starfsréttindi til jafns við ríkisborgara þeirra ríkja. 

Heimilt er að gera kröfu um tungumálakunnáttu fólks ef hún er nauðsynleg vegna eðlis starfsins. Slík krafa þarf þó alltaf að vera málefnaleg og í samræmi við þær kröfur sem starfið gerir.

Samhæfing á almannatryggingum aðildarríkja innan EES fer fram í því skyni að tryggja að fólk viðhaldi réttindum sínum þegar það flytur milli aðildarríkja og njóti jafnræðis í tryggingakerfum annarra ríkja. Þetta öryggi stuðlar að auknu frelsi til að flytjast milli landa með því að tryggja að einstaklingar tapi ekki áunnum réttindum eða aðgengi að þjónustu svo sem heilbrigðisþjónustu, atvinnuleysisbótum, lífeyri og fjölskyldubótum. Samhæfing réttinda milli landa er sérstaklega mikilvæg fyrir launafólk, sjálfstætt starfandi, eftirlaunaþega og fjölskyldur þeirra og tryggir ákveðna samfellu í félagslegri vernd um alla Evrópu.

Samhæfing almannatrygginga innan EES tekur til bótaréttinda og lífeyristrygginga sem eru hluti af hinum lögbundnu almannatryggingum. Lífeyristryggingar íslenska lífeyrissjóðakerfisins falla einnig undir þessar reglur. Tryggingar keyptar á frjálsum markaði gera það hins vegar ekki.

Ávinningur af samhæfingu almannatrygginga 

Í eftirfarandi dæmum er lýst hvernig þessar reglur geta gagnast einstaklingum: 

Dæmi: Íslenskur eftirlaunaþegi sem býr á Spáni.

Íslenskur ríkisborgari á eftirlaunum flytur til Spánar og heldur áfram að fá heilbrigðisþjónustu í gegnum íslenska almannatryggingakerfið. Hann getur notað evrópska sjúkratryggingakortið eða vottorð S1 til að fá heilbrigðisþjónustu þar í landi á jafnréttisgrundvelli.  Ísland endurgreiðir Spáni kostnað vegna þeirrar þjónustu. 

2. Söfnun lífeyrisréttinda í fleiri löndum

Dæmi: Íslenskur verkfræðingur sem vinnur í mörgum löndum.

Verkfræðingurinn vinnur í 10 ár í Danmörku, starfar síðan 5 ár í Þýskalandi og að lokum 15 ár á Íslandi áður en hann fer á eftirlaun. Hvert land hefur sitt eigið lífeyriskerfi, en samkvæmt reglum EES greiðir hvert land verkfræðingnum lífeyri sem samsvarar þeim tíma sem hann lagði sitt af mörkum til tryggingakerfis viðkomandi lands. Þegar verkfræðingurinn nær eftirlaunaaldri í hverju landi fyrir sig getur hann fengið hlutfallslegan lífeyri frá Danmörku, Þýslandi og og Íslandi. Tímabilin sem hann vann í hverju landi eru lögð saman til að uppfylla lágmarksskilyrði til lífeyristöku. Þetta tryggir að hann fái sanngjarnan lífeyri sem endurspeglar allan starfsferil hans, óháð því hvar hann hefur unnið innan EES. 

3. Atvinnuleysisbætur á meðan atvinnuleit stendur yfir

Dæmi: Ítalskur launamaður leitar vinnu á Íslandi.

Gegn framvísun á vottorði U2 getur hann flutt rétt sinn til atvinnuleysisbóta frá Ítalíu til Íslands meðan hann leitar að vinnu í allt að þrjá mánuði.  Réttur til að flytja rétt til atvinnuleysisbóta milli landa stuðlar að hreyfanleika og gefur fólki kost á að finna ný tækifæri án þess að vera bundið við heimaland sitt.

Dæmi: Pólskur starfsmaður á Íslandi með börn í Pólandi.

Pólverji flytur til íslands til að vinna en skilur börn sín eftir í Pólandi, þar sem maki hans býr. Samkvæmt reglum EES á fjölskyldan rétt á barnabótum hér á landi, þar sem starfsmaðurinn er í vinnu. Póland getur veitt viðbótarbarnabætur ef bætur hér á landi eru lægri en þær sem eru í Pólandi. Fjölskyldur í þessari stöðu geta þannig fengið barnabætur jafnvel þó að þær séu staðsettar í mismunandi löndum. 

Stjórnvöld í hverju ríki skrá réttindi fólks innan almannatrygginga og miðla upplýsingum um þau milli landa.  Eftirtaldar stofnanir hér landi annast skyldur á þessu sviði og eru tengiliðir við tryggingastofnanir í öðrum EES-ríkjum.  

Tryggingastofnun ríkisins (lífeyristryggingar; elli- og örorkulífeyrir) 

Sjúkratryggingar Íslands (sjúkratryggingar)

Almannatryggingar eru samhæfðar milli aðildarríkja í þágu markmiða EES-samningsins um frjálsa för launafólks og sjálfstætt starfandi einstaklinga

Op­in­ber störf

Opinber störf