267.910.184.000 krónur

Með nýjum lögum um menntasjóð námsmanna frá árinu 2020 var stuðningskerfi ríkisins við háskólamenntaða breytt í veigamiklum atriðum. Mikilvægasta breytingin fólst í 30% niðurfellingu höfuðstóls við lok prófgráðu, fyrir þau sem ljúka námi á réttum tíma. Á móti var alfarið hætt að niðurgreiða vexti fyrir lántaka. Námslánakerfinu var umturnað í markaðstengt styrkjakerfi, eins konar samfélagsbanka sem rukkar markaðsvexti! Með þessu var verulega dregið úr stuðningi ríkisins við þann hóp háskólamenntaðra sem ekki getur nýtt sér hin meintu gæði kerfisins, vegna þess að líf fólks er alls konar og aldrei á vísan að róa. Ekki bætir úr skák að ekki er að sjá að innleiðing styrkjakerfis hafi hraðað námsframvindu eða skapað raunhæfa hvata eins og ætlunin var. Mun færri námsmenn nýta sér námsstyrki en áætlanir gerðu ráð fyrir. Yfirlýst markmið námslánakerfisins á Íslandi eru einfaldlega í hættu. Í ljósi þessa leggur BHM til að niðurfelling höfuðstóls námslána verði heimiluð eftir hverja önn líkt og í Noregi. Í lok hverrar annar í Noregi fæst niðurfelling á allt að 25% höfuðstóls þess láns sem tekið var þá önnina, auk niðurfellingar á allt að 15% af öllum höfuðstól hvers námsláns við námslok. Það væri sanngjarnara kerfi en það sem við nú búum við.

Samkvæmt lögum um menntasjóð námsmanna er markmið námslána að tryggja fólki jöfn tækifæri til náms, án tillits til efnahags og stöðu að öðru leyti. Í huga stjórnvalda virðist námslánakerfið því fyrst og fremst vera efnahagslegt jöfnunartæki fyrir ungt fólk. Námslánakerfið gegnir þó mun göfugra og mikilvægara hlutverki í hagkerfinu. Hlutverki sem hvergi er nefnt í opinberri stefnumótun; að skapa hvata fyrir fólk til að skapa aukin verðmæti fyrir samfélagið, öllum til heilla. Það er markmið sem stjórnvöldum ber að standa vörð um. Það verður best gert með því að hugsa námslánakerfið upp á nýtt. Taka ætti upp blandað kerfi námsstyrkja og vaxtaniðurgreiðslu, sem hefði það að markmiði að þjóna til jafns samfélagslegu hlutverki og metnaði þeirra sem sækja sér háskólamenntun. Í því sambandi er t.a.m. tímabært að horfa til aukinnar vaxtaniðurgreiðslu og styrkja til þjóðhagslega mikilvægra hópa, t.d. þar sem glímt er við tilfinnanlega manneklu í menntakerfi, heilbrigðis- og félagsþjónustu. Er ekki rétt að við tökum höndum saman um að skapa nýtt og betra námslánakerfi?

Greinin birtist í Morgunblaðinu 22. febrúar 2024